۱/۱۴/۱۳۹۲

به بهانه یک فیلم: جنبش «نه» به ناامیدی، «نه» به کودتا!

پانزده سال از کودتای آگوستو پینوشه علیه دولت ملی سالوادور آلنده گذشته است. یکی از خونین‌ترین کودتاهای تاریخ که در جریان آن بیش از ۲۰۰۰ شیلیایی کشته و یا سر به نیست شدند و ده‌ها هزار تن دیگر بازداشت و یا مجبور به مهاجرت. حال با گذشت ۱۵ سال، فشارهای جامعه جهانی دولت ژنرال پینوشه را ناگزیر ساخته تا رفراندومی برای تداوم حکومت خود تدارک ببیند. رفراندومی که در آن شیلیایی‌ها باید به دیکتاتور خود پاسخ «آری» یا «نه» بدهند. داستان فیلم «نه» (NO)، نگاهی تک‌بعدی به روی‌دادهای شیلی در زمان برگزاری این رفراندوم است. نگاهی که به مقدمات سیاسی یا اجتماعی منجر به برگزاری رفراندوم کاری ندارد. در معادلات قدرت وارد نمی‌شود و اساسا می‌توان ادعا کرد که تمرکزی بر روی «سیاست»، به شیوه‌های نقش‌آفرینی و ابزار قدرت سیاست‌مداران ندارد. «نه»، نگاهی ساده دارد به تفاوت در نگاه شهروندانی که مدت‌ها اسیر استبداد یک حکومت برآمده از کودتا بوده‌اند و حالا در آستانه یک تغییر قرار گرفته‌اند.

کمپین مخالفان دیکتاتوری پینوشه که می‌خواهند در انتخابات به او رای «نه» بدهند به سراغ کارگردانی می‌روند که در ساخت تیزرهای تبلیغاتی تخصص دارد. تیزرهایی برای فروش کالاهای تجاری و محصولات غذایی. نگاه او، متناسب با شرایط کاری‌اش همواره نگاهی شاد و پر امید است. در برابر، کارفرمایان «کمپین نه»، مجموعه‌ای از فعالین سیاسی هستند که تجربه یک کودتای خونین و ۱۵ سال سرکوب در دستگاه پینوشه را پشت سر گذاشته‌اند. در آستانه رفراندوم قرار بر این است که هر شب هر یک از جناح موافق و یا مخالف پینوشه بتوانند ۱۵ دقیقه فیلم تبلیغاتی از تلویزیون ملی پخش کنند. محتویات این فیلم‌های تبلیغاتی، مورد مناقشه کارگردان و چهره‌های سیاسی است.

دعوا از آنجا شروع می‌شود که فعالین سیاسی اصرار دارند مجموعه‌ای از تصاویر کودتا و سرکوب‌های خونین آن را در فیلم‌ها به تصویر بکشند. صحبت آنان این است که برای ۱۵ سال تمام صدایشان خفه شده و اکنون فرصتی استثنایی در اختیار دارند که به مردم یادآوری کنند کودتا با چه جنایاتی همراه بود و دیکتاتوری پینوشه چگونه بر روی کوهی از اجساد و دریایی از خون بنا شده است. در مقابل، کارگردان اصرار دارد که نباید از تصاویر دلخراش و ناامید کننده گذشته استفاده کرد. گویی می‌خواهد بگوید که مردم شیلی آنقدر از آن روزهای سیاه و خشونت‌بار بیزار هستند که می‌خواهند همه آن خاطرات تلخ را به دست فراموشی بسپارند، پس دیگر جویا نمی‌شوند که ماجرا در واقع چه بود، بلکه از هرکسی که به یادآور آن روزها بدل شود بیزار می‌شوند و دوری می‌جویند. حتی اگر او فقط یک قربانی باشد. دقت کنید که اینجا بحث بر سر تاریخ‌نگاری نیست که کسی بخواهد وقایع را با دقت و صداقت تمام بازگو کند. اینجا هدف بسیج مردم است برای فردایی بهتر و جلب حمایت آن‌ها برای نه گفتن به تداوم وضع موجود. پس استدلال کارگردان این است که برای رسیدن به هدف، باید برای مردم شیلی از امید و فردایی شاد و بهتر سخن گفت. فیلم پیشنهادی او سرشار از موسیقی و رنگ و شادی است. حتی نشانی که برای کمپین پیشنهاد می‌دهد یک رنگین کمان شاد است که تنوع رنگ‌هایش را نشانی از تنوع گروه‌های مخالف پینوشه تفسیر می‌کند.

تقابل این دو نگاه بسیار جالب است. گروهی از فعالین کمپین آنچنان با ایده‌های کارگردان مخالف هستند که او را متهم می‌کنند قصد دارد صدای آن‌ها را خفه کند و فرصتی را که در اختیارشان قرار گرفته از بین ببرد. اما او و حامیانش سرانجام طرح خود را به پیش می‌برند. طرحی که بر پایه انکار و یا فراموشی گذشته بنا نشده است، بلکه تنها تلاش می‌کند به جای تکرار خاطرات تلخ و سیاه دوران کودتا، به مردم امید روزهایی را بدهد که در کنار یکدیگر با شادی زندگی کنند. نتیجه کار شگفت‌انگیز است. «کمپین نه» آنچنان شور و هیجانی در توده مردم ایجاد می‌کند که تلاش دستگاه حکومت پینوشه برای یک کودتای دیگر (این بار از جنس کودتای انتخاباتی که در ایران تجربه‌اش کردیم) بی‌نتیجه می‌ماند. هرچند در ابتدای کار دولتی که خود برگزار کننده انتخابات است تلاش می‌کند تا نتایج را به سود پینوشه اعلام کند، اما سرانجام نیروهای نظامی تصمیم می‌گیرند که از یک کودتای دیگر در برابر خواست و اراده مردم خودداری کنند. سرانجام مردم موفق می‌شوند ۱۵ سال پس از کودتای نظامیان، صرفا با اتکا به سلاح امید و از راه انتخابات کشور را از دیکتاتور پس بگیرند.

* * *

فیلم «NO»، محصول سال ۲۰۱۲، به طرز خیره کننده‌ای مخاطب ایرانی را به یاد وضعیت جاری کشور می‌اندازد. به یاد بحث‌هایی که اتفاقا در آستانه برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری بار دیگر داغ شده و بالا گرفته است. همچنان گروه بسیاری هستند که بازگشت به پای صندوق‌های رای را پشت پا زدن به آرمان‌های جنبش سبز می‌دانند. آن‌ها حتی استدلال می‌کنند که این حضور می‌تواند به معنای خیانت به خون شهدای جنبش و نوعی دهن‌کجی به هزینه‌هایی باشد که هزاران زندانی جنبش و رهبران در حصر آن پرداخت کرده‌اند. من در مورد انتخابات و شرایط سیاسی کشور در آستانه برگزاری آن یادداشت‌های متعددی نوشته‌ام، اما اینجا می‌خواهم از همان تنها جنبه‌ای به مساله نگاه کنم که به نوعی زیربنای فیلم «نه» را تشکیل می‌دهد.

تاکید من، لزوم توجه به جامعه، روحیات، نیازها و مطالبات روزمره آن است. جامعه ایرانی طی چهار سال گذشته تنها سرکوب‌های خونین سیاسی را تحمل نکرده. اگر سرکوب‌های سیاسی صدها هزار شهروند معترض را هدف قرار داد و اگر فضای اختناق سیاسی چند میلیون ایرانی را آزاد داده است، در نقطه مقابل، آشفتگی اقتصادی، بحران بیکاری، فقر، تورم و گرانی، جدال‌های مسوولان بی‌تدبیر و ناکارآمد حکومتی، تبعات تحریم‌های ناشی از ماجراجویی‌های هسته‌ای و دخالت‌های تجاوزگونه حکومت کشور در امور داخلی کشورهای همسایه، همه و همه تمامی هشتاد میلیون ایرانی را تحت فشار قرار داده است. جامعه امروز ایران، جامعه‌ای خسته، آشفته، ناامید و نگران است. جامعه‌ای که زیر بار فشار فقر و گرانی کمرش خم شده و در مقابل هیچ کورسوی امیدی به بهبود شرایط نمی‌بیند. به همان میزان که اقتصاد کشور به صورت همزمان گرفتار «رکود و تورم» شده است، جامعه ایرانی هم به صورت هم‌زمان خود را هم گرفتار و هم ناامید می‌داند. اینجا است که کوچکترین منافذ امید، ساده‌ترین دلخوشی‌های جمعی و کمترین شادی‌های گذرا به صورتی خیره کننده مورد اقبال جمعی قرار می‌گیرد. می‌خواهد یک برنامه شاد موسیقی (همچون آکادمی گوگوش) باشد یا یک مجموعه طنز (همچون کلاه قرمزی). جامعه خسته، بیش از هرچیز نیازمند امید و شادی است.

در چنین فضایی، گروهی از فعالین سیاسی تلاش دارند تا مدام برای مردم از سیاهی دوران و تباهی حکومت سخن بگویند. اینان مدام تلاش می‌کنند تا جنایات موجود و فجایع چند سال گذشته را در گوش مردم زمزمه کنند. شاید گمان می‌کنند این حقایق تلخ نباید از مقابل دیدگان مردم دور شود پس مدام تکرار می‌کنند و تکرار می‌کنند تا به منادیان «هیچ راه اصلاحی نیست» بدل شوند. برای یک شهروند عادی جامعه، شاید این گروه نه مسوول بدبختی‌های فعلی باشند و نه در کلام و ادعایشان دروغی دیده شود. اما تنها به یک دلیل ساده، دیر یا زود جامعه گوش خود را به روی صدای این گروه خواهد بست: «دل‌ها بیشتر از این سیاه و مایوس نخواهند شد. کارد به استخوان رسیده و جامعه درمانده نیاز دارد تا کسی، برایش وعده‌ای از فردای بهتر به ارمغان بیاورد».

جامعه آنقدر از این جدال‌ها خسته شده که دیگر نه توان قضاوتی دارد و نه حتی علاقه‌ای به پاسخ این پرسش که حق با چه کسی است؟ این جامعه بیزار است از تکرار تعابیری همچون جنایت، سرکوب، سیاست، فتنه، جریان انحرافی، مزدور، فریب‌خورده، جاسوس، ساندیس‌خور و ... پس دیگر نگاه نمی‌کند که راوی کلام چه کسی و از کدام گروه است. از هرکسی که برایش یادآور تمامی این تیره‌بختی‌ها باشد نوعی انزجار پیدا می‌کند. نتیجه آنکه جریانی که تصمیم بگیرد صرفا و صرفا در وادی تکرار خاطرات تلخ گذشته و مرور فجایع رخداده گرفتار شود، خیلی زود از اذهان عمومی شهروندان حذف شده و به یک جریان کسالت‌بار با نگاهی تیره و دوست‌نداشتنی بدل خواهد شد.

در نقطه مقابل، همین جریان می‌تواند به شیوه‌ای دیگر با جامعه خود مواجه شود. می‌تواند برای این جامعه خسته به منادی «فردایی بهتر» بدل شود. می‌تواند توده خسته و راکد را به شور و هیجان فرا بخواند. می‌تواند جنبش «نه به فقر، نه به تورم، نه به بیکاری، نه به اعتیاد، نه به فساد و نه به استبداد و اختناق و سرکوب» تشکیل دهد. می‌تواند به توده مردم نوید دهد که روزهای بسیار خوشی در همین نزدیکی‌ها نهفته است، به شرطی که همه برخیزند و دست در دست همدیگر بار دیگر اراده کنند که سرنوشت‌ خودشان را خودشان به دست بگیرند و کشور را دوباره بسازند. این گروه می‌تواند یک خیزش انتخاباتی دیگر را رقم بزند. خیزشی فراگیرتر با شعارهایی مردمی‌تر که این بار بیش از هر زمان دیگری مطالباتش برای مردم ملموس و عینی هستند. من تردید ندارم که اگر چنین خیزشی شکل بگیرد و اگر بار دیگر بتوان این فضای رخوت و رکود را از بین برد و جامعه را به تحرک وا داشت، آن گاه همه به چشم خواهند دید که هیچ قدرتی نمی‌تواند در کمتر از چهار سال برای دومین بار در برابر اراده عمومی مردم دست به کودتا بزند.

۱۷ نظر:

  1. ناشناس۱۵/۱/۹۲

    مردم به امید نیاز دارند
    مردم به آگاهی نیاز دارند.
    امید بدون آگاهی ، فقط تکرار شکستهاست.

    پاسخحذف
  2. غلامعلی یوسفی۱۵/۱/۹۲

    ابتدا باید تبریک عرض کنم، شاید در صدسال گذشته چنین مطلبی نوشته نشده باشد.
    . . .
    هر که آمده از گرفتن حق، از انتقام و از کوتاه نیامدن، گفته است.
    هر که آمده از ایستادگی و مقامت گفته است.
    هیچکس مردم را به فراموشی و بخشش دعوت نکرده است.
    هیچکس سعی نکرده گاندی وار رفتار کند.
    ژاپنی ها بمباران هیروشیما را فراموش کرده اند اما ما هنوز بخاطر آن آزرده ایم!!
    از خود فلسطینیان، ما ناراحت تر و عصبانی تریم!! از هندی ها بیشتر بیاد استعمار هستیم!!
    دکتر شریعتی با افسوس از ظلم فراعنه می گفت!! حتی ظلمی در سه هزار سال قبل برای ما اهمیت دارد!!
    تاکنون هیچکس از گذشت و فراموشی نگفته است.
    نگفته اند که از حق خواهی مهمتر هم وجود دارد.
    نگفته اند که از ظلم ستیزی مهمتر هم وجود دارد.
    نگفته اند که هیچ ایرادی ندارد اگر بعضی اوقات ظلم را تحمل کنیم یا حق مان پایمال شود.
    و خلاصه اینکه
    کسی به این مردم نگفته است که از ظلم ستیزی و حق خواهی، از انتقام جویی و دشمنی، مهمتر هم وجود دارد و آن " زندگی " است.
    کسی نگفته که بخاطر زندگی، باید گذشته را فراموش کرد، باید بخشید، باید گذشت.
    . . .
    چه ایرادی دارد که سبزها همه گذشته را فراموش کنند و از نو به دنیا نگاه کنند.
    هر چه می خواهند بگویند، هر چه می خواهند مطالبه کنند، اما در گذشته زندگی نکنند. گذشته را به آینده پیوند نزنند.
    " آینده را در گروی گذشته قرار ندهند "
    جوانی که پس از چهار سال دندانهایش را به هم می فشرد و می گوید رای من کو!! این فقط یک معنی دارد.
    جوانی که خشمگین فریاد می کشد ما از حق مسلم مان نمی گذریم!! این فقط یک معنی دارد.
    " " یعنی اینکه پدران ما به ما زندگی کردن را نیاموخته اند " "
    یعنی اینکه جامعه ما در سن ستیزه جویی قرار دارد.

    پاسخحذف
  3. ناشناس۱۵/۱/۹۲

    عالی بود، باید این نگاه را بین فعالان سیاسی ترویج کرد. مرسی آقای امیری

    پاسخحذف
  4. ناشناس۱۵/۱/۹۲

    فیلم جالبی بود
    نشون داد اگه رسانه حتی به اندازه 15 دقیقه واقعیت و نشون بده، جامعه توان اصلاح داره

    پاسخحذف
  5. ناشناس۱۵/۱/۹۲

    کاملا موافقم.همه ما حق حداقل زندگی داریم.
    از عنوان نسل سوخته خسته شدم.جامعه پر از نامیدی شده.همه باید مسئولانه عمل کنیم

    پاسخحذف
  6. ناشناس۱۵/۱/۹۲

    البته نمیشه این را هم از نظر دور داشت که جامعه ایران با دیدی شبیه به این چهار سال پیش وارد صحنه شد ولی پاسخ سخت دریافت کرد ولی باید امیدوار بود و ادامه داد.

    پاسخحذف
  7. ناشناس۱۵/۱/۹۲

    این فیلم رو چطور میشه دید؟

    پاسخحذف
  8. زیر نویس این یلمُ از کجا میشه پیدا کرد آرمان جان؟
    http://t.co/aAysYvpUYD
    اینم لینک دانلود تورنتِشه

    پاسخحذف
  9. زیر نویس این یلمُ از کجا میشه پیدا کرد آرمان جان؟
    http://t.co/aAysYvpUYD
    اینم لینک دانلود تورنتِشه

    پاسخحذف
  10. bashar عزیز

    من فیلم را با زیرنویس انگلیسی دیدم. گمان نمی کنم زیرنویس فارسی وجود داشته باشد. فیلم تازه بیرون آمده و گویا در آمریکا هنوز روی پرده است. ولی چون زبان اصلی شیلیایی بود و به انگلیسی زیرنویس شده بود، زبان انگلیسی بسیار ساده ای داشت که من هم با دانش بسیار کم ام از زبان انگلیسی مشکلی با درک موضوع نداشتم.

    پاسخحذف
    پاسخ‌ها
    1. ...
      ممنون از متن خوبتون
      یه مورد حاشیه‌ای: امروز فیلم رو با یکی از هم‌کلاسی‌هام که اهل مکزیکه دیدم. نکته‌ای که گفت این بود که زبان فیلم اسپانیایی یا کاستیلی‌ه و چیزی به‌نام زبان شیلیایی نداریم.
      جسارتا محض اطلاع خوانندگان فهیم وبلاگتون :)

      حذف
  11. ناشناس۱۶/۱/۹۲

    کاملا موافقم. اگر یادمون نرفته باشه، خود میرحسین هم اشاراتی به این امید داشت. از جمله در مهمترین موردش گفته بود‌ که تا هنگامی که مردم ناامید نشوند، کودتا به پیروزی نمی‌رسد (نقل به مضمون).

    پاسخحذف
  12. ناشناس۱۶/۱/۹۲

    در ضمن، زبان شیلیایی وجود ندارد. مردم شیلی هم مانند اکثر کشورهای منطقه خود، به استثنای برزیل، به زبان اسپانیایی صحبت می‌کنند.

    پاسخحذف
  13. ناشناس۱۷/۱/۹۲

    سلام
    دستتون درد نکنه خیلی مطلب جالبی بود
    متاسفانه مطلب قبلی شما رو توی بالاترین خوندم بیشتر فحش داده بودن تا یک نقد درست و حسابی امیدوارم این دفعه اون طوری نشه

    پاسخحذف
  14. خیلی مطلب جالبی بود. ممنون و با اجازه شیر می کنم.

    پاسخحذف
  15. نووردز (nowords at email dot com)۳۱/۱/۹۲

    آرمان‌جان. با این تعریف‌هایی که خواننده‌های وبلاگت می‌کنن اصلاً عجیب نیست که چنین مطالب بی‌پایه و بی‌معنی و متوهمی جایگزین مطالب خوب سال‌های گذشته‌ات شده. ببخشید رک گفتم.

    پاسخحذف
  16. این فیلمو دیشب دیدم یعنی 25 تیر یکماه از انتخابات و جشن و شادیش گذشته داشتم دربارش سرچ میکردم به اینجا رسیدم موقع دیدن فیلم خیلی تحت تاثیر شباهت شرایط و در نهایت شباهت راه حل بودم. راه حلی که حداقل در مورد تجربه خودمون فکر میکنم کار یک یا ده یا صد مغز متفکر نبود بلکه یکجورتصمیم همگانی بود که بهش چنین جهتی داد. مثل وقتی اتفاقای مشابه برای افراد بی ربط به هم میفته و عکس العملای مشابهی نشون میدن.

    پاسخحذف