بعضی فرهنگ‌ها تقلیدی‌اش هم خوب است!

اگر از آن نصیحت‌ تاریخی جناب تقی‌زاده چشم‌پوشی کنیم که می‌گفت: «ایرانی باید از نوک پا تا فرق سر فرنگی شود»، احتمالا باقی اهل فن و یا دست‌کم غالب آنان باور دارند که «فرهنگ تقلیدی یا بی‌معنی است، یا بی‌ریشه و بی‌دوام». به عبارت دیگر، فرهنگ تا در پوست و گوشت یک جامعه نهادینه نشود نامش «فرهنگ» نمی‌شود. ناگفته پیداست که در این فرآیند «نهادینه شدن» هم قطعا هر پدیده‌ای، هر باوری و هر منش و مرام و اندیشه‌ای دچار جرح و تعدیل می‌شود و تا حدودی به رنگ و بوی جامعه مقصد در می‌آید. به نظر می‌رسد چنین فرآیندی به همان میزان که «غیرقابل اجتناب» است، باید «مطلوب» هم قلمداد شود. درغیر این صورت، حتی اگر فرض بگیریم که فرهنگ وارداتی بتواند بی‌هیچ تغییری در جامعه مقصد به کار گرفته شود، می‌توان پیش‌بینی کرد که در آینده‌ تنوع فرهنگی جوامع از میان خواهد رفت. من نمی‌دانم شما چه نگاهی به یک جهان با یک «تک فرهنگ ِ غالب» دارید، اما از نگاه من، تفاوت‌های فرهنگی یک سرمایه بزرگ برای جامعه بشری به حساب می‌آید. با این حال من هنوز فکر می‌کنم برخی رفتارها را می‌توان یافت که در دل یک جامعه به بخشی از فرهنگ آن جامعه بدل شده، اما «تقلید ِ صرف» از آن رفتار، نه تنها در یک فرهنگ دیگر مضر نیست، بلکه اتفاقا بسیار هم نیکو و پسندیده است.

من خودم احتمالا اولین بار خبرش را در بازی‌های جام جهانی سال ۹۸ در فرانسه شنیدم. جایی که در دور مقدماتی‌اش ژاپن ایران را شکست داد و زودتر از کشور ما به دور نهایی راه پیدا کرد. گمان می‌کنم در جریان همان جام بود که برای نخستین بار یک موضوع جالب نظر تمام رسانه‌های جهان را به خود جلب کرد: «تماشاگران ژاپنی، نه تنها هیچ زباله‌ای در ورزشگاه‌های فوتبال به جای نمی‌گذاشتند، بلکه زباله دیگر تماشاگران را هم جمع کرده و با خود خارج می کردند». این پدیده را سال‌ها بعد ایرانی‌ها در رقابت با تیم‌هایی نظیر «کره جنوبی» به چشم خودشان دیدند و البته زبان به تحسین گشودند.

قطعا دعوت به پاکیزگی و نظافت در فرهنگ ایرانی هم وجود دارد. اما من می‌خواهم بگویم تا پیش از برخورد با همتایان چشم‌بادامی، اساسا گزینه جمع‌آوری زباله توسط خود تماشاگران در جامعه ما «مطرح» نبود. در بهترین حالت، می‌شد تصور کرد برخی از تماشاگران ایرانی سعی کنند ورزشگاه‌ را کمتر آلوده کنند. (اگر ورزشگاه رفته باشید می‌فهمید که در آن محیط سطل آشغال وجود ندارد و کثیف نکردن ورزشگاه در طول نود دقیقه واقعا کار کمی نیست!) تاکید می‌کنم، مساله این نبود که کسی از جمع‌آوری زباله دیگران ننگ و عاری داشته باشد، بلکه مساله فقط همین بود که چنین گزاره‌ای اساسا مطرح نبود!

خلاصه کلام اینکه بنده به اطلاع شما می‌رسانم دست‌کم یک تماشاگر استقلالی وجود دارد که تصمیم گرفته در تمامی مسابقاتی که در ورزشگاه حاضر می‌شود، بجز زباله‌های خودش، اندکی از زباله‌های دیگر تماشاگران را هم جمع کند. جای هیچ تردیدی نیست که این تصمیم یک تقلید تمام عیار از اقدام تماشاگران ژاپنی و کره‌ای است. حتی می‌توان گفت، نه تنها «تقلیدی» بودن این فرهنگ، بلکه حتی «نمایشی بودن» و ای بسا «متظاهرانه» بودن آن هم به هیچ وجه از نتایج مفیدش نمی‌کاهد. هدف در نهایت رعایت نظافت است که به انجام می‌رسد.

پی‌نوشت:

تصویر متعلق است به دیدار برگشت تیم‌های استقلال و سپاهان، که روز ۲۶فروردین ۹۲ با تساوی یک بر یک به پایان رسید.