۱۲/۰۶/۱۳۹۵

شأن روحانیت


در بخشی از حکم «احمد منتظری» آمده است «نظر به اینكه مجموع اقدامات متهم خلاف شأن روحانیت تشخیص داده شد، متهم را به خلع لباس روحانیت محكوم می‌نماید». 

من نمی‌دانم که از منظر دادسرای محترم ویژه روحانیت، مصداق «شأن روحانیت» چیست و چه اعمالی با آن در تضاد قرار می‌گیرد؛ اما در ذهن خودم که تاریخ ایران معاصر را مرور می‌کنم، چند روحانی برجسته را به یاد می‌آورم که تمامی تاریخ‌دانان و صاحب‌نظران، بر سر شأن، احترام و شرافت‌شان متفق‌القول هستند.

نخست «میرزای شیرازی» بود که وقتی احساس کرد قاجار چوب حراج به منافع ملی زده، حکم به تحریم تنباکو داد و جنبشی را پایه گذاشت که می‌دانیم. همان زمان بودند توجیه‌گرانی که مدعی بودند تضعیف دولت ام‌القرای تشیع، بیضه اسلام را به خطر می‌اندازد؛ اما میرزای شیرازی نظرش این بود که اگر خطری کشور و مسلمانان را تهدید کند، فساد و وادادگی حکومت است؛ نه اعتراض به آن فساد.

بعدی «مدرس» بود. کسی که خودش یک زمانی اقتدار و نظم رضاخانی را به مصلحت کشور دانسته بود و از او حمایت می‌کرد. یک زمان دیگری که به نظرش استبداد رضاشاهی زیان‌بار آمد، در انتقاد و مخالفت تردید نکرد. طبیعتا بر هم زننده امنیت ملی شناخته شد و در نهایت جان‌اش را بر سر شجاعت‌ش گذاشت، اما نام‌اش ضرب‌المثل و نماد آبرو و شرف نمایندگی مجلس شد.

دیگری، «پدر طالقانی» بود که دوست و دشمن بر صداقت، سلامت، انصاف و رواداری‌اش معترف بودند. با این حال، رواداری و اخلاق بزرگ‌منشانه‌اش ابدا جلودار زبان تیز، صریح و گزنده‌اش نبود. پنهان‌کاری و لاپوشانی را به هیچ وجه بر نمی‌تابید و تا پایان عمر، فارغ از مرزبندی‌های سیاسی و عقیدتی، سنگ‌صبور هرآنکسی باقی ماند که مورد ظلم قرار گرفته بود.

تمامی این اسامی، یک وجه اشتراک دیگر هم داشتند. تا وقتی زنده بودند، از محبوبیت و عزت و احترام فراوان برخوردار بودند. ولی یک نفر دیگر بود که در زمان حیات‌ش، انواع و اقسام بی‌مهری‌ها و ناجوان‌مردی‌ها را به چشم دید. «حسینعلی منتظری» که چهره‌اش برای سال‌ها تحت تبلیغاتی مسموم مخدوش شده بود. آنکه به نماد «ساده‌لوحی» شهرت یافت و نه فقط از جانب کانون قدرت، بلکه از جانب بسیاری از شهروندان هم طرد شد. اسامی و عناوینی از شخصیت‌‌های کارتونی برایش انتخاب می‌کردند و دست‌مایه جوک‌هایی گاه سخیف می‌شد. فقط گذشت زمان توانست به همه بفهماند که او که بود؛ چه کرد؛ کجا ایستاد؛ در برابر چه ایستاد و برای ایستادگی‌اش پشت‌پا به چه زد.

با احترام تمام به بسیاری از دیگر روحانیون شریف و آبرومند تاریخ این کشور، این فهرست کوتاه برای من تمام آن چیزی است که می‌تواند «شأن روحانیت» خوانده شود. آبرو و شرافت یک صنف. سند روسفیدی‌اش، علی‌رغم تمام لکه‌هایی که بر دامن‌اش می‌افتد. به ویژه مرحوم منتظری که حتی فراتر از یک صنف، سند افتخار انسانیت است. اثباتی بر آنکه بشر هنوز می‌تواند به چنان آزادگی و شأنیتی برسد که در یک قدمی قدرت مطلق، به جهان و تعلقات‌اش پشت پا بزد.


حال من نمی‌دانم که آقایان در پرونده احمد منتظری چه دیده‌اند؛ اما آنچه که به ما رسید و شاهد و ناظرش بودیم، فقط نشانه دیگری بود از تداوم همان مسیر پیشین. همان مسیری که تاریخ به سربلندی‌اش گواهی می‌دهد. احمد منتظری، در همان مسیر پدر قدم گذاشته و برای من مصداق تمام عیاری به حساب می‌آید نه فقط از «شأن روحانیت»، که از شأن و شرف انسانی.

۱۲/۰۲/۱۳۹۵

ماجرای عجیب جدولی که جعبه سیاه بودجه کشور شده!



این روزها «جدول شماره ۱۷ لایحه بودجه» به یکی از مباحث جنجالی بدل شده است. گروهی از نمایندگان اصلاح‌طلب خواستار حذف این جدول از لایحه شده‌اند و در مقابل صدای گروهی نیز به اعتراض بلند شده است. اما داستان این جدول پرمجادله چیست؟

طبیعتا لایحه بودجه را برای تقسیم منابع بیت‌المال میان نهادها و پروژه‌های دولتی تنظیم می‌کنند. با این حال بندی در بودجه وجود دارد با عنوان «کمک به اشخاص حقوقی غیردولتی». یعنی فهرستی از شرکت‌ها و نهادهای خصوصی که دولت از پول بیت‌المال به آن‌ها سهمی پرداخت می‌کند. بر چه اساس؟ کسی دقیقا نمی‌داند! یعنی در حال حاضر فهرست نهادهای غیردولتی که سهمی از بودجه دریافت می‌کنند و نام‌شان در همان جدول معروف شماره ۱۷ ذکر شده به ۶۰ نهاد می‌رسد اما هیچ‌کس نمی‌داند این نهادها بر اساس چه ضابطه‌ای معین شده‌اند؟

مجموع سهم این نهادها در لایحه بودجه امسال به بیش از ۲۷۶ میلیارد تومان می‌رسد. موافقان مدعی هستند که هدف از پرداخت این پول حمایت از «فرهنگ» است، اما مساله اینجا است که چون این نهادها خصوصی و غیردولتی هستند، دولت هیچ‌گونه اختیاری در مورد پی‌گیری عملکردشان یا نظارت بر هزینه‌کرد پول‌ها ندارد. در واقع، لایحه بودجه کشور که باید به صورت دقیق محل هزینه‌کرد بیت‌المال را مشخص کند تا قابل شناسایی و پی‌گیری باشد، در متن خود پذیرفته که چنین رقمی را به حساب نهادهایی واریز کند که مثل جعبه سیاه می‌مانند و هیچ نظارتی بر آن‌ها وجود ندارد.

طی چند سال گذشته، همواره عده‌ای از نمایندگان به چنین روالی در لایحه بودجه معترض شده‌اند. جالب اینکه این اعتراضات محدود به یک جریان سیاسی نبوده و در دوره‌های مختلف، نمایندگانی از جناح اصول‌گرا و اصلاح‌طلب در فهرست منتقدان قرار داشته‌اند. سال ۹۲ حتی کار تا بدان‌جا پیش رفت که «کمیسیون تلفیق» این جدول را از لایحه بودجه حذف کرد؛ اما وقتی لایحه به صحن علنی آمد، رییس مجلس دوباره آن را به لایحه اضافه کرد، به «غلام‌رضا مصباحی مقدم» (رییس کمیسیون تلفیق) اجازه سخنرانی نداد و در نهایت آن را با رای اکثریت به تصویب رساند.

در طول این سال‌ها نمایندگانی از جناح‌های سیاسی مختلف به چنین جدولی اعتراض کرده‌اند. در مجلس قبل مهدی کوچک‌زاده گفته بود «ملاک و معیار انتخاب این تعداد نهاد برای دریافت کمک‌های مالی نامشخص است. سؤال من این است که این ردیف بودجه، چرا به برخی افراد خاص تعلق می‌گیرد؟ نهاد یا مؤسسه مذبور ممکن است مبالغ دریافتی را برای خرید اتومبیل، خانه یا مواردی از این دست هزینه کند که در این صورت هم قابل‌حسابرسی و نظارت نیستند». احمد بخشایش‌اردستانی، دیگر نماینده اصولگرای مجلس هم گفته بود: «مگر چشم‌های بعضی‌ها روشن‌تر یا خونشان رنگین‌تر است‌ که شامل بودجه دولتی می‌شوند».

همچنین حجت‌الاسلام باقری، دیگر نماینده اصولگرای مجلس نهم، نیز در این‌باره گفته بود: «دریافت کمک‌های مالی این نهاد‌های غیردولتی «بی‌انضباطی مالی» ایجاد می‌کند،‌ گرچه مبالغ آن کم و اندک باشد اما سبب رشد فزاینده‌ این نهادها در سالیان آینده می‌شود. اگرچه برخی از آنها فعالیت‌های پ‍ژوهشی و کاربردی و فرهنگی خوبی انجام می‌دهند اما صحبت ما با مؤسساتی است که توسط افراد و برخی سیاسیون اداره می‌شوند و بودجه فرهنگی می‌گیرند و صرف فعالیت‌های سیاسی می‌کنند».

حالا امسال نوبت به «محمود صادقی» رسیده تا پی‌گیر حذف جعبه سیاه بودجه شود. آقای صادقی تصویر نامه درخواست حذف این جدول را با امضای ۱۹ نماینده دیگر در حساب توییتر خود منتشر کرده است. به این بهانه بد ندیدیم که خلاصه بسیار کوتاهی از برخی نهادهای خصوصی که از این طریق بودجه دولتی می‌گیرند را مرور کنیم:

دانشگاه امام صادق: زیر نظر بیت آیت‌الله مهدوی کنی
موسسه اسراء: زیر نظر آیت‌الله جوادی آملی
پژوهشکده تاریخ اسلام: حجت‌الاسلام هادی خامنه‌ای
بنیاد حکمت صدرا: حجت‌الاسلام محمد خامنه‌ای
دانشگاه عدالت: آیت‌الله هاشمی‌شاهرودی
بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج): حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی
مؤسسه پرتو ثقلین: آیت‌الله سیدمحمدرضا مدرسی‌یزدی (عضو شورای نگهبان)
هیأت رزمندگان اسلام: که توسط جمعی از مداحان تهران نظیر منصور ارضی، سعید حدادیان، حسین سازور و محمود کریمی تاسیس شده است
مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی: رئیس هیأت‌مدیره آن «نصرالله چمران» برادر شهید مهدی چمران است

مؤسسه آینده روشن: با محوریت مهدویت و موعودگرایی که با آغاز دولت نهم تأسیس شد و همایش بین‌المللی دکترین مهدویت توسط این مؤسسه در سال ٨٤ و با سخنرانی احمدی‌نژاد برگزار شده بود.

۱۱/۲۷/۱۳۹۵

یک گام عملی در مسیر گفت‌وگوی ملی




سخنان امروز رهبری به نظرم از هر نظر پاسخ مناسبی به موج مطالبه «آشتی ملی» بود؛ اما برای توانایی در خوانش درست کلام ایشان دو پیش شرط لازم است: نخست اینکه ما اول تکلیف‌مان را با خودمان مشخص کنیم که مفهوم آشتی ملی و انتظاری که از آن داشتیم چه بود؟ دوم اینکه یاد بگیریم که هرکسی ادبیات خاص خودش را دارد و باید مفهوم او را از خلال ادبیات خودش استخراج کرد. نمی‌توانیم توقع داشته باشیم که کسی حرف باب میل ما را بزند و اتفاقا از ادبیات خود ما هم استفاده کند. صحبت در این زمینه را به نظرم در چند بند می‌شود خلاصه کرد:

۱- «آشتی ملی»، به معنای کنار گذاشتن اختلافات سیاسی و تشکیل «حاکمیت یک دست» نیست؛ که اگر بود خودش بزرگ‌ترین آفت برای سلامت سیاسی کشور می‌شد. «آشتی ملی» یعنی آنکه ما بتوانیم اختلافات سیاسی را از مسیر گفت‌وگو حل کنیم. پس بزرگ‌ترین گام در مسیر آشتی ملی این است که هر یک از طرفین عملا نشان دهند آمادگی گفت‌وگو را دارند. اینکه رهبری با این سرعت به طرح بحث آشتی ملی واکنش نشان داده و وارد گفت‌وگو شده‌اند خودش نشان می‌دهد بخش بزرگی از مطالبه محقق شده است.

۲- در مسیر گفت‌وگو و تفاهم سیاسی (و نه لزوما «توافق سیاسی») مخرب‌ترین موانع، برچسب‌هایی هستند که وضعیت را از حالت اختلاف به تخاصم تبدیل کرده و باب گفت‌وگو را مسدود می‌کنند. وقتی شما کسی را دیکتاتور یا قاتل بخوانی، مشخصا تکلیف را روشن کرده‌ای که به هیچ امکانی بجز حذف کامل طرف مقابل فکر هم نمی‌کنید. در فضای رسمی کشور نیز، کلیدواژه «فتنه» بزرگترین سد جناحی از حاکمیت بود در برابر شکل‌گیری گفت‌وگوی ملی. تا زمانی که یک جریان سیاسی «فتنه‌گر» خوانده شود طبیعتا هیچ بابی از گفت‌وگو شکل نخواهد گرفت. در سخنرانی اخیر رهبری، کلیدواژه «فتنه» کاملا حذف شده و این «بزرگترین» دستاوردی بود که امکان داشت از نخستین واکنش ایشان بتوان به دست آورد.

۳- طبیعتا رهبری نسبت به لفظ «آشتی ملی» واکنش نشان دادند. چطور می‌توان از رهبر یک نظام توقعی غیر از این داشت؟ آیا اساسا صلاح است که بالاترین مقام حقوقی کشور به صورت علنی بپذیرد کشور ما دچار بحران شکاف داخلی است؟ به نظرم ایشان به خوبی از در افتادن در این تله پرهیز کردند اما با تاکید بر اینکه ملت ما اصلا با هم قهر نیستند اصل بحث را تایید کردند. پیشنهاد شخصی من این است که از این پس، به جای ترکیب «آشتی ملی» از «گفت‌وگوی ملی» استفاده کنیم.

۴- در سخنان اخیر رهبری، تیزترین تیغ انتقاد به جانب گروهی است که حرکت روز عاشورا و امام حسین را نگه نداشته و اقدام به ضرب و شتم و خشونت کرده‌اند. طبیعتا بنده بر سر فاعل خشونت در روز عاشورا با ایشان اختلاف نظر دارم؛ اما بسیار خوشحال هستم که ایشان برای توافق روی «محکومیت» گزینه‌ای را روی میز گذاشته‌اند که هیچ کس در آن شکی ندارد: «توهین کننده به امام حسین» و «خشونت ورز» قطعا محکوم است و همه جناح‌ها بر سر این موضوع می‌توانند توافق کنند.

۵- در نهایت اینکه گفت‌وگو یک فرآیند یک روزه نیست. یک مسیر طولانی مدت و گام به گام است. همان طور که ما برای توافق با کشورهای جهان سال‌ها صبر کردیم و ده‌ها و صدها جلسه برگزار کردیم، برای مسائل داخلی خود نیز باید صبورانه و با حسن نیت به گفت‌وگو ادامه دهیم. خوشبختانه، به نظرم سخنان امروز رهبری نه تنها نقطه پایان مسیر گفت‌وگو نبود، بلکه ایشان حتی مسیر مورد انتظار برای بحث‌های آینده را هم مشخص کردند. ایشان در جایی از گروهی انتقاد کردند که «انتخابات بهانه است و اصل نظام هدف ماست». به نظرم انتقاد کاملا به جایی است. اصلاح‌طلبان خودشان بهتر از همه می‌دانند که این ایراد تا به حال چه ضرباتی به این جریان و البته به کلیت منافع ملی وارد کرده است. اینکه گروهی عملا صندوق رای را یکی از ابزارهای براندازی قلمداد می‌کنند. به نظرم رهبری حق دارد که از طرف مقابل طلب شفاف‌سازی در این مورد داشته باشد.


به باورم برای مشخص شدن یک الگوی عملی، خوشبختانه ما به مانند همیشه «سیدمحمد خاتمی» را داریم. عملکرد ایشان طی ۶ سال گذشته نمونه خوبی است که چطور می‌توان با حفظ مواضع و انتقادات، از مسیر اصلاح‌طلبی خارج نشد. از این نظر، ما شانس بزرگی داریم که کار را بسیار برایمان راحت‌تر کرده است.

۱۱/۲۰/۱۳۹۵

شترسواری دولا دولا نمی‌شود



گروهی‌ از اصلاح‌طلبان و چهره‌هایی که در جنبش سبز آسیب دیدند با امضای طوماری خطاب به نمایندگان مجلس و سران سه قوه خواستار پی‌گیری رفع حصر از رهبران جنبش شده‌اند. این اشخاص، از مهم‌ترین چهره‌های جریان اصلاح‌طلب و مجموعه‌ای از مقبول‌ترین چهره‌های جنبش سبز هستند که زحمات، پایداری و مقاومت آنان هیچ گاه از خاطر فراموش نخواهد شد. با این حال، من گمان می‌کنم در چهارچوب یک کنش سیاسی، نامه اخیر دارای ایرادی اساسی است که کارآمدی آن را به شدت زیر سوال می‌برد.

در طرف دیگر، سیدمحمد خاتمی، برای دومین بار از زمان درگذشت آیت‌الله هاشمی بر لزوم وحدت ملی تاکید کرده است. آقای خاتمی در بخشی از سخنان اخیر خود آورده‌اند: «الان بهترین موقعیتی است که می‌توان برای همبستگی همه نیروها در مسیر منافع ملی و دفع و رفع تهدیدها و توطئه ها فراهم آورد». به باورم این اشاره به «بهترین موقعیت» از دو جنبه می‌تواند مورد بازخوانی قرار گیرد. نخست، درگذشت آقای هاشمی است و دوم، افزایش تهدیدات خارجی از جانب ترامپ که ضرورت وحدت در داخل کشور را بیش از هر زمانی پررنگ کرده است. با این حال، رویه‌ای که آقای خاتمی در پیش گرفته، یک تفاوت ظریف با نامه اخیر دارد. خاتمی در تمامی سخنان اخیر خود، با مورد خطاب قرار دادن رهبری نظام، از ایشان می‌خواهد که زمینه وحدت را فراهم سازند.

به باور من، هر جناح سیاسی که به واقع خواستار پایان بخشیدن به شکاف بی‌اعتمادی داخلی است و قصد دارد تا گامی عملی برای جبران این شکاف بردارد، طبیعتا باید از خودش شروع کند. مشخصا، پیام‌های آقای خاتمی نشان می‌دهد که ایشان آمادگی کامل برای گفت‌وگو با رهبری را از خود نشان داده و به تعبیری «دست دوستی» دراز کرده است. اما امضا کنندگان نامه اخیر، به صورت ضمنی حاضر به دراز کردن این دست دوستی نشده‌اند.

اگر ما توقع داریم که جناح رقیب با فراموش کردن گذشته و کنار گذاشتن کینه‌ها یا سوءتفاهمات پیشین وارد مسیری از ائتلاف و هم‌بستگی ملی شود، پیش از هر تصمیم دیگر، باید خودمان هم از هر جهت آماده ورود به همین مسیر باشیم. مشخصا نمی‌توان از رهبری توقع داشت تصمیم به رفع حصر رهبران جنبش بگیرد، در حالی که ما حتی حاضر نیستیم در سطح ارسال یک نامه و طرح درخواست با ایشان تماس بگیریم. منش اصلاح‌طلبی و کنار گذاشتن منطق حذفی یعنی نه تنها جریان حاکم نمی‌تواند منتقدان و یا دیگر جریانات سیاسی داخل کشور را حذف کند، بلکه به صورت اولی، باقی گروه‌های سیاسی نیز باید حضور جریان حاکم را به رسمیت بشناسند.

بدین ترتیب، به صورت شفاف و مشخص می‌توانم بگویم اگر نامه اخیر می‌خواست گامی متفاوت نسبت به دیگر اقدامات ۶ سال گذشته بردارد که هم در مساله رفع حصر موثر باشد و هم به نوعی آشتی ملی ختم شود، مخاطب آن نباید نمایندگان مجلس و یا سران قوا می‌بودند. در تمامی این سال‌ها بارها و بارها چه از جانب رییس جمهور و چه برخی نمایندگان تاکید شده که مساله حصر با نظر مستقیم رهبری تداوم یافته است. پس نامه نیز مشخصا باید خطاب به ایشان نوشته می‌شد تا هم موضوع را از جانب مرجع اصلی آن پی‌گیری کند و هم به صورت ضمنی نشان دهد که دست‌کم اصلاح‌طلب آمادگی و حسن نیت کامل برای یک وحدت فراگیر سیاسی را دارند. در غیر این صورت، درخواست پایان وضعیت فوق‌العاده از جانب حکومت و در مقابل بی‌علاقگی به گفت‌وگوی مستقیم فقط مصداق همان «شتر سواری دولا دولا» خواهد بود که بعید است به کسب نتیجه مطلوب کمکی کند.