18- اندیشه آزاد و مذهب تنها یک اختیار است

«این یکی از یادداشت‌های مجموعه «همه حقوق برای همه» است که به بررسی ظرفیت‌های اجرای مواد اعلامیه حقوق بشر در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اختصاص دارد»

***

اعلامیه جهانی حقوق بشر - ماده ۱۸: هر کس حق دارد که از آزادی اندیشه، وجدان و مذهب بهره‌مند شود. این حق متضمن آزادی تغییر مذهب یا عقیده و ایمان است و نیز شامل تعلیمات مذهبی و اجرای مراسم دینی می‌شود. هرکس می‌تواند از این حقوق به طور خصوصی یا عمومی برخوردار باشد.

بی‌تردید مذهب مسئله‌ای نیست كه در قوانین ایران آزاد و بی‌قید و شرط رها شده باشد. قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز تنها برخی مذاهب را به رسمیت می‌شناسد. یعنی علاوه بر «مذهب جعفری اثنی‌عشری» که در اصل 12 به عنوان مذهب رسمی و «غیرقابل تغییر» کشور شناخته شده، تنها مذاهب زیر در ایران رسمیت دارند:

مذاهب دیگر اسلامی اعم از حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی و زیدی (بنابر اصل 12) و ادیان زرتشتی، کلیمی و مسیحی. (بنابر اصل 13) در واقع قانون اساسی جمهوری اسلامی در اصل13 خود تاکید دارد که ادیان نام برده شده «تنها اقلیت‌های دینی شناخته می‏شوند». بدین ترتیب از لحاظ حقوقی هیچ یک از شهروندان ایرانی نمی‌توانند خود را پیرو مذهبی غیر از مذاهب نام‌برده شده بخوانند.

اما در مورد تعلیمات مذهبی و اجرای مناسب دینی، قانون اساسی به مذاهبی که رسمی محسوب می‌شوند آزادی کامل داده است. در ادامه اصل 12 می‌خوانیم:

«... پیروان این مذاهب در انجام مراسم مذهبی، طبق فقه خودشان آزادند و در تعلیم و تربیت دینی و احوال شخصیه (ازدواج، طلاق، ارث و وصیت) و دعاوی مربوط به آن در دادگاه‏ها رسمیت دارند و در هر منطقه‏ای که پیروان هر یک از این مذاهب اکثریت داشته باشند، مقررات محلی در حدود اختیارات شوراها بر طبق آن مذهب خواهد بود، با حفظ حقوق پیروان سایر مذاهب».